Musinga ateranywa n’abe
Kubera ko we na nyina bakomeje kwanga amajyambe ya kizungu,bamwe mu batware baje kurema ishyaka rimurwanya. Biyita Abashara-hamwe (aho kuvuga Abashyirahamwe ), bafatanyan’abapadirn’Ababirigi
bo muri Leta batan gira kwiga ukuntu bazamukuraho. Abo ninka Kavondo ka Mbanzabigwi, Rwagataraka rwa Rwide ge mbya, Basomingera baNdongozi n’abandi. Uwitwa Rukemampunzi rwa Nzirabatinyi wahozeatuye i Muhura yajyaga abacuran ga mu nanga abagay a. Uwo mugaboyatabaye kuri Musinga aciwe, barabana kugeza mu 1940 Ababirigi baeriye Musinga ahantu hitwa i Moba. Rukemampunzi yacurangaga arnwemuri aya magambo:
K..ndi uwumwe si ndi Umwan gayuhi
Simvamo uwo twaganiriye
Sindebai Kabare (Kwa Adiminisitarateri)
Sindarangany a nka ya mbwa… (akavuga izina)
Si ndi igikingi si ndi icy’impagata
Simfata impu zombi nka ya mbwa… (akayivuga izina)Si ndi Gacaca ba gacabintu
Si ndi Karyary aba nka ya mbwa Kayondo ka Mbanzabigwi.Sinsangira ikawa n’abambaye ikanzu nka Karori
Naho, (Naho ni umutware wo mu Marangara wa batijwe mu bambere).
Ubwo Musinga bamwe guye atangiye kubona ubwo bugarnbanyib/a batware be n’a bapadiri n’ Ababirigi. Yihebeye cyane aho Rudahigwaamu bwiriye ko agiye gu tangira kwigira batisimu. Yararnubwiye ati «naweMhindu tse?» Ati «noneho bi rarangiye». (lyi nteruro: Kagame 1975NO618).
| byo yabimubwiraga mu 1928, nyuma y’igihe gito, umukobwa weMusheshembugu yari yarashy ingiye Rwagataraka na we yamumenyeshejeko ashaka kubatizwa. Noneho Musinga amwandi kira ibaruwa yerekan ako yangaga abakirisitu urunuka, lyo baruwa. iteye itya:
K.. Wan tumyeho ko umugabo wawe ashaka kubatiz wa, ko naue ubi-shaka ku be ra ko uri umugore we. Bari baramb wiye ko Rwagataraka atwanga,none ni byo koko aratwan ga. Impamvu itumye n kubwira ibyo ni uko ibyougiye gukora ari umuziro… navumye um wana wan jye wese uzaba umukirisitu,Niba hari ubaye we ntakagi re: icyo atunga! Azavumwe n’umwami wo hasi,Musin ga ubwe, n ‘umwami wo hejuru, Nkuba! Ntazab one amata ku mugaraguw’umuhutu cyangwa ku mutware w’umututsi! Azavumwe n’umuntu weseuzi kuvuma!…Mba ndoga Rwabugiri Data niba ibyo nkubwira atari ukuri…ndakurahiye nuba umukirisitu ntituzonge ra guhura…
«Nyanza, tariki ya 5 Mutarama 193 l>.
Ikindi uramutse ubatijwe ush obora kun teranya n abapadiri uko ushaka.lbyo n ta cyo bimbwiye.
Nijyes0, umwami w’u Rwan da Yuhi Musinga».(de Lacger: 529 – 53 0).
Uwo muvumo we ntiwabuji je ababatizwa kubatizwa, we na nyinaDesigara mu gihirah iro. Ntiyatunguwe rero. Ni yo mpamvu Vise Guveri-neri Voisin (Vuwaze) amumenyeshe je ko aciwe, Musinga yamusubije atin’Ababirigi. hashize igihe ibyo mbitege re je» (de Lacge r: 536). Ubwo yafashe iy’iKamembe nk’uko yari abitegetswe, Rudahigwa atangira gutege kana
Abanzi ba Musinga i Kamembe.
atari iby ‘u bucu ti, ahubwo bashaka kumushinyagurira ariko na we akabi-Musinga ageze i Kamembe, hari abantu bamwe bazaga kumusurashongoraho.
Nka Rwagataraka yamuge zeho abona yambaye umwenda uboneranaati «ko wambaye umwenda uboneran a? Undi ati «ese urakurusha?Ati «habone ran a Abegal». (kubera nyine ko Rwagataraka na Kayondo bari Abega kandi bakaba baramu kuje ku ngoma).
Ubundi hari Abega bashatse kumushiny agurira bibajyana i Kamembe. Bafashe ikintu cy’ikigoryi baragishuka bati «genda usuhuze Musi-nga nakubaza uwo uri we, umusubize ko uri Rwabugiri wazutse»>Musinga hari ukuntu yamenye imizire yabo, cya kigoryi kiraza kibigirauko cyatumwe. Undi ni ko kuvuga ati «Ugende ubwi re abo bagutumyeuti «iryo zuka ni ryo yapfuye n ‘Abapadiri, noneho niba umuntu azukakoko, Rwa bugiri akazuka asa atyo, mwebwe muzazuka musa mute?
Rudahigwa ashinyagurirwa icibwa rya se.
Mu bigani ro bite kerezwa, usanga byinshi bye re kan a ko Rudahigwayagiye acyuri rwa icibwa rya se. Uvugwa cyane bakoranyeho ni Kayon doka Mbanzabi gwi icya kora n’undi mutware wi twa Murin dahabi wa Nkwiroyishongoraga kuri Rudahigwa amucyurira. Twakubiye hamwe ibyobauga kuri buri muntu. lcyakora incyuro zimwe usanga zisesereza cyaneku buryo umuntu yakwibaza niba zarabwi we umwami koko cyangwa seniba abavuga nta byo babage re ke raho.
Kayondo ka Mbanzabigwi.
Kay on do ni nyiraru me wa Rudahigwa. Yari yaramu gabiye inkanyuma aho yangan iye na Musinga arazimunyaga amu bwi ra ko niyima
Kera aban a b’umwami bagaban aga inka, ibi kingi, abagaragu, babi ko-moye ku miryango ya ba nyina. Kay on do rero yanyaze Rudahigwa abi-nyujije mu rukiko rwakurikizaga imi buran ishirize y ashyizwehon’Abazu-ngu ahita amutsinda. Abacamanza ntibaso banukiwe n’uko mbere ibintuby ose byari iby’umwami, ubwo imiryango y’abagore ikaba ari nk’aho
yamu korera umurimo wo kugabira abana be mu byo atege ka. (Igisoba-nuro cy’urwo ru banza kiri kwa Kagarne 1975: 190- 191).
Rudahigwa yamaze kwima noneho aza gucira amaren ga Kayondoamwumv isha ko agiye kumuca, Bari mu gitarano ageze aho ati «Kari-ya gahongo nakarashe kandi nagaharni jel» Undi ahita asobanukirwaati «na ko kakiri umurindangwe kishe impongo nini n’ubu nta wuziaho yaguyel ».
Rudahigwa amaze kumumenyesh a ko amuciriye i Bugesera yabonyeafashe urugen do ati «uragiye Imbirigi?» Undi ati «ndagiye nk’urya nabary al » (yamwise Imbirigi kuko yagamban aga n’Ababi rigi).Aho bamutu je ni ahitwa ku Rukiramende i Nyama ta, Hash ize igiheagezeyo, Rudahigwa yagiye kumusura ati «ni amahoro?» Undi ati«n’abari i Kongo baracana u kaka! ».
– Ubwo Kayondo yarimo kurya ibijumba, umwami ati «mbese usigayeurya ibi jumba? » Undi arasu biza ati «nta cyo bi twaye n’amafi asigayearibwa!».
– Ikindi gihe yasanze yicaye abaza imiheha ati «Kayondo ko wicaye n tu-
ninge ngo unakore akazi k’Abazungu nka ban di ? » Kay ondo ati «aba-byeyi bose ni bamwe baravunika ahubwo udukwi kirire amasu ka me-nshi wenda andi uyohereze i Kame m be kugira ngo abazatangiriray otuzaturire ikivi rimwe i Nyanza! >
-Umwami yongeye gusubi rayo aban tu bamu bonye barashigu ka bakomayombi baramuramu tsa. Aza kubona Kayon do aho yicaye ati «ko utajekundamutsa? » Undi ati «warany icaje mpaguru tse utabimpereye uru-husa naba ncumuye! ».
Nyama ra ngo yaje kwanga imbabazi. Rudahigwa yigiye batisi mu imva-ka cumu n’itanu, guhera mu 1928 kugera mu 1943. Mbe re yo kwi-tegura kubatizwa yagiriwe inama n’abandi ko akwiye kuzababari raKay on do kuko mu bukirisi tu nta nzika zirangwamo. Amaze kubatizwayaramu tumiye aramu bwira ati <kube ra ko ubu nabaye nanjye umu ki-risitu nguhaye umuriro». Kayon do ati «ashwi da! Wabatijwe ngo ubo ne ijuru none umuriro ni jyewe uwuhariye? » ‘
Kayondo yari umuntu ugira ihinyu cyane. Na shefu Semugeshi wahozeatwara mu Bufundu ngo yagiye kumusura atinze undi aramu bwi ra ati«n kubwi re uzapfa uri imbwa, iyo unaniwe kunsura nibura ntuza kunshinyagurira? ».Mbere yo gucutsa iki gitaramo kuri Kay on do nakwibutsa ko hariigihe Rudahigwa yamwirahiraga ati «mba ndoga Karori!> (Kayon do).Rimwe umuntu amubaza niba ivo ndahiro irimo ukuri. Umwamil ati «mba ndahiza u kuri nta buryanya, yangiriye neza igihe yanyagaga,byanyigishije kwitoza kuruha nkiri muto..